๔๖.นิทาน
เรื่อง ศุภมานพ
๐ จะกล่าวเรื่องเบื้องหลังแต่ปางก่อน
พระศุภมานพลำนำเป็นคำกลอน เป็นสุนทรโวหารโบราณมา
ท่านนิยมแต่งกลอนสุนทรพจน์ ตามแบบบทคำกวีศรีภาษา
เพื่อแสดงธรรมแก่เหล่าชาวประชา ตามพระบาลีเฉลิมให้เพิ่มพูน
เพื่อจดจำคำสอนแต่ก่อนเก่า พระพุทธเจ้าสอนไว้มิให้สูญ
เรานายเทพสุนทรศารทูล จะประมูลพุทธพจน์เป็นบทกลอน
จากคัมภีร์มัชฌิมนิกายเก่า ไม่สั้นยาวปานกลางทางอักษร
พระสังฆราชแห่งสยามนามกร พระสังฆราชสา*สอนสั่งสอนประชาชน
ท่านเทศน์เป็นร้อยแก้วไว้แล้วนั่น เทศน์สั้นสั้นสอนดีทวีผล
เราแปลงเป็นกลอนสอนนิกรชน หวังกุศลปัญญาบารมี
ว่า เอกัง สมยัง ภควา สมัยหนึ่งนานช้าพระชินสีห์
ก่อนพระพุทธศกยี่สิบปี พระผู้มีพระภารเจ้าของเรานั้น
ยังทรงชนม์เป็นพระอรหัตต์ เที่ยวโปรดสัตว์ในชมภูทวีปนั่น
ประทับในวิเวศน์เชตวัน ในพระคันธกุฏีที่พำนัก
เมื่อยามปัจจุสมัยจะใกล้รุ่ง พระหมายมุ่งโปรดสัตว์อันมีศักดิ์
ผู้มีจักษุธรรมควรนำชัก พระจึงจักไปเยือนถึงเรือนชาน
ทรงส่องพระอภิญญาณตระการจรัส แลเห็นสัตว์ใกล้ไกลสุดไพศาล
พบมานพหนึ่งนายในพระญาณ อยู่ในบ้านเศรษฐีผู้บิดา
บิดาเป็นปุโรหิตสนิทนาถ ของพระราชพิมพิสารโสดาหา*
ชื่อว่าโตเทยยพราหมณ์นามลือชา รวยเงินตราไม่น้อยแปดร้อยล้าน
แต่ตระหนี่เหนียวแน่นดังแผ่นหิน มีทรัพย์สินมากมายมหาศาล
แต่มิเคยบริจาคทำบุญทาน มีสันดานมิดมนพิกลนัก
แต่ยังมีบุตรดีที่ประเสริฐ มาผุดเกิดในตระกูลประยูรศักดิ์
รูปก็งามกิริยาก็น่ารัก จิตใจมักเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่คน
เพราะมีบุญหนุนสร้างแต่ปางหลัง มาประทังปัญญาสถาผล
เมื่อบิดาตนตายวอดวายชนม์ แล้วเวียนวนเกิดมาเป็นหมาดำ
เมื่อตถาคตผ่านหน้าบ้านเขา จะมาเห่าไล่กัดเป็นสัตว์ต่ำ
แต่จะกลับเป็นบุญมาหนุนนำ ให้บุตรชายได้ธรรมจักษุจริง
๐ ครั้นรุ่งแจ้งแสงทองขึ้นส่องฟ้า พระตถาคตหาได้หยุดนิ่ง
เสด็จออกโปรดสัตว์ประหวัดประวิง โปรดชายหญิงผู้ที่มีปัญญา
พระเสด็จบิณฑบาตรค่อยยาตรยล พระอานนท์ตามเป็นพระปัจฉา
ถึงบ้านโตเทยยพราหมณ์ยามสุริยา ทอแสงส่องหลังคาบ้านข้างเคียง
ถึงหน้าบ้านเศรษฐีผุู้มีศักดิ์ เจอสุนัขเห่าโฮกกระโชกเสียง
พระองค์หยุดยืนจ้องแล้วมองเมียง ชำเลืองเอียงพักตร์จ้องมองประตู
เห็นสุนัขจึงทักโตเทยยพราหมณ์ แต่ก่อนยามมีชนม์เป็นคนผู้
เจ้าก็เคยด่าเราว่าน่าดู ว่าเป็นผู้ขอทานชาวบ้านกิน
วันนี้เจ้าเป็นหมาก็มาเห่า ชั่งเกลียดเรามากอยุ่ไม่รู้สิ้น
ฝ่ายสุนัขน้ันไซร้คร้ันได้ยิน ก็ผันผินหลังหันไปทันที
ศุภมานพยืนอยุ่ประตุรั้ว พ่อของตัวก็ตายกลายเป็นผี
วันนี้พระโคตมบรมชี กล่าววจึเอื่อนเอ่ยโตเทยยพราหมณ์
มาเรียกหมาเป็นพ่อเหมือนล้อเล่น หรือท่านเห็นอย่างไรจะใคร่ถาม
จึงตามหลังดำเนินค่อยเดินตาม ถึงอารามนิเวศเขตวัน
ขอพระองค์ทรงเสวยภัตตาหาร อิ่มสำราญพร้อมครบการขบฉัน
จึงเข้าไปกราบก้มบังคมคัล แล้วถามปัญหาติดในจิตใจ
ว่าเมื่อเช้าพระองค์ทรงบิณฑบาต ยุรยาตรบ้านพราหมณ์ตามวิสัย
ถึงบ้านพราหมณ์นามกรแต่ก่อนไร อันใครใครเรียกเอ่ยโตเทยยพราหมณ์
แต่บิดาข้าตายวายชีวี ถึงปีนี้ครบปีเป็นที่สาม
แต่เมื่อมีหมาดำเห่าคำราม ทรงเรียกนามโตเทยยเอ่ยทำไม
โตเทยยพราหมณ์บิดาข้าพเจ้า จะเป็นหมาที่เห่าก็หาไม่
ข้าพเจ้าข้องจิตยังติดใจ พระจงไขปัญหาเอ่ยวาที
๐ พระพุทธองค์ทรงจ้องมองมานพ พระเนตรสบตาหนุ่มน้อยเต็มที่
ศุถมานพหลบเนตรดูธรณี ดั่งสุริย์สาดแสงแทงนัยน์ตา
พระองค์ทรงเรียกว่าศุภมานพ เหมือนเคยพบเคยรักรู้จักหน้า
ทรงเรียกนามอย่างสนิทติดวาจา ดั่งบิดาเรียกบุตรประดุจกัน
พระสุรเสียงก็เสนาะไพเราะนัก เหมือนทรงรักใคร่ชิดสนิทขวัญ
ศุถมานพชื่นใจหัวใจครัน จงรักพระภควันตันอุรา
พระพทุธองค์ตรัสต่อแต่พอเหมาะ ฟังไพเราะโสตครันสุดหรรษา
ตรัสว่าโตเทยยพราหมณ์ผู้บิดา เขาเกิดมาเป็นสัตว์ปัจจุบัน
เป็นหมาดำตัวนั้นทุกวันนี้ เพราะใจมีห่วงทรัพย์สมบัตินั่น
เกิดมาเฝ้าทรัพย์สินทุกสิ่งอัน สรวงสวรรค์ก็ไม่ไปสนใจเลย
เธอไม่เชื่อตถาคตตรัสพจน์พล่อย จงค่อยค่อยพิสูจน์เถิดอย่าเปิดเผย
จับสุนัขอานน้ำให้ตามเคย ให้นอนเกยบนเตียงเยี่ยงบิดา
พรมน้ำอบน้ำหอมให้พร้อมสรรพ ให้นอนหลับบนฟูกให้สุขา
เมื่อสุนัขนิ่งระงับนอนหลับตา จงพูดจาหวานหูเหมือนผู้คน
ว่าพ่อจ๋าทรัพย์สินสิ้นทุั้งหมด ยังหายหดไม่แจ้งรู้แห่งหน
พ่อจงบอกที่ลับซ่อนทรัพย์ตน พาไปค้นให้แจ้งอยู่แห่งใด
หมาจะพาไปคุ้ยตะกุยทรัพย์ ในที่ลับอยู่โคนต้นไม้ใหญ่
ถ้าหมาพาไปค้นอยู่หนใด มิใช่ใครไหนเลยโตเทยยพราหมณ์
๐ ศุภมานพฟังไปไม่ใคร่เชื่อ แต่ก็เหลือจะคิดน้ำจิตขาม
พระโคตมศาสดาสมญานาม ว่าแจ้งสามโลกหล้ามีตาทิพย์
เมื่อเช้าที่พระองค์ทรงออกนาม หมาก็คร้ามนักหนาตาปริบปริบ
หยุดเห่าหางตกห้อยคอยงุบงิบ ไปนอนซิบซบเซาที่เตาดิน
ดั่งโจรที่รู้สึกสำนึกตัว เพราะเกรงกลัวโทษทัณฑ์หวั่นถวิล
ไม่เคยเห็นเช่นนี้ในชีวิน ดั่งหมาในได้กลิ่นพยัคฆา
ถึงอย่างไรควรไปทดลองทำ ตามถ้อยคำพระพูดพิสูจน์หมา
ถ้าหมานี้เดิมทีเป้นบิดา คงจะพาค้นทรัพย์ที่ลับลี้
จีงบังคมกราบลากลับมาบ้าน แล้วทำการโดยพลันขมันขมี
จับสุนัขดำนั้นมาทันที เอาวารีรดราดสะอาดตา
เอาน้ำสุคนธ์รินกลิ่นตระหลบ พรมน้ำอบน้ำจันทร์กฤษณา
อุ้มถนอมไว้แนบแอบอุรา แล้วค่อยพาไปนอนพักผ่อนกาย
บนเตียงนอนโตเทยย์ทีเคยนอน เคยพักผ่อนแต่กาลเนิ่นนานหลาย
เมื่อหมาหลับตานอนผ่อนสบาย เจ้าลูกชายจึงพูดพิสูจน์คำ
ว่าพ่อจ๋าทรัพย์สินสิ้นทัุ้งหมด ยังหายหดสูญไปไม่ได้ส่ำ
พ่อซ่อนไว้ที่ไหนจงได้จำ พ่อจงนำไปค้นอยู่หนใด
๐ สุนัขดำทำท่าลืมตาตื่น ลุกขึ้นยืนสะบัดขนของตนใหญ่
แล้วกระโดดเตียงผลุงมุ่งออกไป สูดกลิ่นไอตามดินดมกลิ่นทรัพย์
ไปหยุดยืนอยู่โคนต้นไม้ใหญ่ ใต้ต้นไทรร่มครึ้มดูทึมอับ
จมูกดมปถพีอันลี้ลับ ใช้เท้าจับดินคุ้ยขยุยไป
จนพบไหใบใหญ่อยู่ใต้ดิน มีแผ่นหินทับซ้อนค่อนข้างใหญ่
ศุภมานภน้ันจีงหันไป เรียกข้าไทมาขุดไม่หยุดพัก
ขุดได้โอ่งไหมาสี่ห้าไห แต่ละใบผนึกแน่นและแสนหนัก
มีเงินทองมากมายหลายหลายนัก คำนวนสักสองล้านประมาณนั้น
จึงบรรจบครบถ้วนคำนวณดู ตามที่รุ้มีแปดสิบโกฎินั่น
ศุภมานพเห็นจริงต้องนิ่งงัน ว่าหมานั่นคือว่าบิดาตน
ใจหนึ่งนึกดีใจที่ได้ทรัพย์ ที่หายกลับนับล้านประมาณผล
ใจหนึ่งนึกสังเวชทุเรศล้น ทีพ่อตนเกิดมาเป็นหมาดำ
โอ้หมานี้ใช่ใครที่ไหนเล่า คือพ่อเราที่ม้วยเคยรวยร่ำ
เมื่อตายกลับมาอยู่สู่เวรกรรม นี่พ่อทำบาปไว้อย่างไรมา
ใจหนึ่งแสนศรัทธาตถาคต รู่้แจ้งหมดสิ่งใดในโลกหล้า
ทรงทราบเรื่องลับลี้ของบิดา เกิดเป็นหมาเฝ้าทรัพย์เรื่องลับลี้
ทรงแจ้งที่ซ่อนทรัพย์อยู่ลับล้น ให้ไปค้นจำนวนครบถ้วนถึ่
ทรงรู้แจ้งประจักษ์มรรควิธี ให้หมาชี้บอกทรัพย์ที่ลับตา
ทรงทราบการเวียนว่ายเกิดตายอยู่ ของคนผุ้ทุกแห่งในแหล่งหล้า
คนไปเกิดเป็นสัตว์เปลี่ยนอัตตา ทรงได้ตาทิพย์เลิศประเสริฐตน
พระอรหันต์องค์นี้ท่านดีเลิศ อุบัติเกิดมาประจักษ์ซึ่งมรรคผล
ทรงเป็นพระนาถามหาชน สูงเลิศล้นเหนือมุนุษย์บุรุษใด
ศุุภมานพนึกระลึกถึง ยิ่งทราบซึ้งพระคุณการุณย์ใหญ่
คิดถึงคนดีชั่วเกิดทั่วไป เกิดมาในโลกนี้ทุกวี่วัน
เกิดดีงามทรามบ้างแตกต่างกัน มีหลายชั้นชายหญิงทุกสิ่งสรรพ์
บางคนอายุเล่ายืนยาวครัน บางคนอายุส้ันต้องตายพลัน
บางคนมีโรคาอาพาธมาก บางคนหากโรคน้อยค่อยค่อยหาย
บางคนผิวหยาบช้าดูน่าอาย บางคนกายผุดผ่องดังทองทา
บางคนมีศัดดายศถาต้อย บางคนลอยเลิศนักศักดากล้า
บางคนมีทรัพย์น้อยถอยเงินตรา บางคนมหาเศรษฐีมั่งมีทรัพย์
บางคนเกิดในตระกูลประยูรต่ำ บางคนล้ำเลิศสกุลประยูรสรรพ
บางคนด้อยปัญญาแสนอาภัพ บางคนกลับปรีชาปัญญางาม
คนสิบสี่สถานเห็นปานนี้ พระพรหมมีน้ำจิตคิดหยาบหยาม
พระเจ้าเหตุฉันใดจึงใจทราม พยายามสร้างคนสับสนครัน
ไปถามพระฤาษีทีมีอยุ่ ว่าเป็นครูยิ่งใหญ่ในไพรสัณฑ์
ก็ตอบไปคนละอย่างแตกต่างกัน ไม่สิ้นปัญหาแย้งยังแคลงใจ
พระพุทธโคคมบรมครู คงจะรู้แจ้งจริงทุกสิ่งใด้
ศุภมานพคิดพลันในทันใด จึงมุ่งไปถามปัญหาตถาคต
๐ ถึงพระเชตวนารามอร่ามศรี วัดเศรษฐีสร้างอร่ามงามปรากฎ
ปลูกต้นไม้หลายพันธุ์ดูหลั่นลด งามสวยสดวบุปผาสุมาลัย
หมู่วิหคนกกาเข้ามาอยุุ่ ส่งเสียงดูขันขรมร่มไม้ใหญ่
ทั้งเก้งกวางอยู่ดีไม่มีภัย น่าอาศัยร่มรื่นชื่นอารมณ์
มีพระคันธกุฎีศรีสง่า พระศาสดาอาศัยในอาศรม
พระอานนท์ปฎิบัติพัดวีลม จึงคลานเข้าบังคมบรมครู
พระศาสดาตรัสว่าศุภมานพ เธอมาพบหาเราแต่เช้าตรู่
เธอมาถามปัญหาที่น่ารู้ อันมีอยุ่ในใจหลายประการ
อันปัญหามีมากที่อยากรู้ เป็นคู่คู่เบ็ดเสร็จเจ็ดสถาน
เธอจงถามปัญหาอย่าช้านาน เราจะขานคำตอบให้ชอบใจ
ศุภมานพนึกรู้สึกฉงน พระทศพลทราบได้โดยไฉน
ว่าเรามีปัญหาค้างคาใจ อันนับได้เจ็ดคู่อยู่ในทรวง
ทราบปัญหาก่อนถามนึกขามเข็ด ว่ามีเจ็ดข้อคู่ช่างรุ้ล่วง
พระช่างทรงรู้ยิ่งสิ่งทั้งปวง ทรงมีดวงทิพย์เนตรเห็นเหตุการณ์
จึงเริ่มถามปัญหาตถาคต ตามกำหนดในใจหลายสถาน
ข้อหนึ่งคนเกิดพลันมิทันนาน ก็ถึงกาลตายดับไปฉันไว
เหตุไฉนอายุสั้นต้องพลันตาย ยิ่งบางรายตายพลันมิทันไข้
บ้างตายกลางอายุมิลุวัย ยังสดใสหนุ่มสาวย่อมเยาว์นัก
บางคนอายุยาวจนเฒ่าแก่ เป็นพ่อแม่ปู่ตาชราหนัก
บางคนโรคมากมายแทบตายชัก บางคนมักโรคน้อยค่อยสบาย
บางคนผิวพรรณคล้ำทรามขี้ริ้ว บางคนผิวพรรณเหมือนดังเดือนฉาย
บางคนศักดาต่ำต้องจำอาย บางคนกลายศักดาใหญ่กล้านัก
บางคนต้องอดอยากต้องยากจน แต่บางคนเป็นเศรษฐีอันมีศักดิ์
บางคนตระกูลทรามไม่งามพักตร์ บางคนมักตระกูลดีมีพลัง
บางคนปัญญาน้อยไม่ค่อยฉลาด บางคนเป็นนักปราชญ์ปัญญาขลัง
ข้าพระองค์สงสัยในใจจัง จะใคร่ฟังเทศน์แถลงให้แจ้งใจ ฯ
๐ จึงพระสัพพัญญูผู้รู้สิ้น ทรงแจ้งหล้าฟ้าดินสิ้นสงสัย
เห็นจุติอุบัติสัตว์ทั้วไป เพราะทรงใด้อตีตังสญาณ*ครัน
ทรงได้อนาคตังสญาณ*ยอด แจ้งตลอดสามโลกนรกสวรรค์
เห็นอุบัติสัตว์อื่นทุกคืนวัน ปัจจุบันนังสญาณ*ตระกาลไกล
เห็นสัตว์เกิดด้วยกรรมที่ทำมา อันเรียกว่าขนกกรรม*หนุนนำให้
เกิดมาดีมาชั่วอยู่ทั่วไป เพราะกรรมในอดีตปัจจุบัน
หนึ่งเขตตังกัมมัง*กรรมต้ังต้น เกิดเป็นคนเป็นสัตว์ทุกสิ่งสรรพ์
สองวิญญาณังพีชัง*วิญญาณนั้น เหมือนพืชพันธุ์เกิดมาในนากรรม
สามตัณหังสิเนโห*คือตัณหา อยากเกิดมามีชีวิตทุกเช้าค่ำ
คนเกิดมาชัดแจ้งด้วยแรงกรรม ที่กระทำไว้ก่อนน้ันย้อนมา
แต่จะตอบปัญหาว่าย่อย่อ เพียงให้พอเหมาะมั่นกับปัญหา
จะตอบกว้างขวางครันเกินปัญญา ยิ่งจะพาสงสัยไปใหญ่โต
จึงตรัสว่าเกิดมาอายุสั้น เพราะกรรมน้ันสร้างไว้อันใหญ๋โข
กัมมัสสะกา*กัมมะทายโท* กัมมะโยนี* น้ัน กัมมะพันธา*
กัมมะปฎิสรณะ* กัมมะสัตเต* วิภัชเชแยกสัตว์อันทั้วหน้า
เป็นทายาทของกรรมทีทำมา มีกรรมพากำเนิดเกิดเป็๋นคน
มีกรรมเป็นเผ่าพันธุ์พาผันไป มีผลกรรมอาศัยบุญกุศล
กรรมจำแนกสัตว์นันบันดาลดล ให้ยืนชนม์ยาวสั้นเช่นนั้นเอง
๐ ศุภมานพฟังยังสงสัย ไม่เข้าใจข้อกระทงทีตรงเผง
ไม่เคยฟังธรรมแท้มาแต่เพรง จึงวังเวงไม่ใคร่เข้าใจความ
จึงทูลพระโคตมบรมครู ข้าไม่สู้เข้าใจที่ไต่ถาม
จงขยายอรรถรสให้งดงาม ข้ายังทรามปัญญาในบาลี
๐ จึงพระภควาตถาคต ทรงเผยพจน์เทศนาว่าถ้วนถึ่
ว่าดูก่อนมานพหนุ่มคนดี ในโลกนี้คนเกิดกำเนิดมา
ย่อมฆ่าสัตว์ตัดชีวิตปลิดชีวาตม์ โดยอาฆาตดุร้ายหมายเข้นฆ่า
ให้สัตว์อื่นต้องตายวายชีวา ไร้เมตตากรุณาในจิตใจ
ด้วยปาณาติบาตพิฆาตฆ่า เป็นบาปหนาในจิตติดนิสัย
ครั้นเมื่อตนต้องตายวอดวายไป ย่อมเกิดในนรกตกอบาย
ถ้ามิเกิดในอบายตายอุบัติ เกิดเป็นสัตว์เป็นคนชนทั้งหลาย
ย่อมเกิดมาอายุสั้นต้องพลันตาย ต้องวอดวายสิ้นอายุปัจจุบัน
บาปปาณาติบาตในชาติก่อน จึงม้วยมรณ์ชีวาอายุสั้น
อันแรงกรรมทีทำไว้ก่อนนั้น เข้ามาบั่นทอนวัยไม่ยืนนาน ฯ
๐ ดูก่อนศุุภมานพในโลกนี้ บางคนมีน้ำจิตคิดสงสาร
ย่อมเกรงกลัวบาปกรรมไม่ทำการ ไม่ประหารสัตว์ตายวอดวายชนม์
ช่วยสงเคราะห์ชีพเขาให้ยาวยืน ช่วยซื้อคืนชีพไว้ใจกุศล
คร้ันเมื่อดับชีพไปวอดวายตน ย่อมเกิดบนสรวงสวรรค์อันอำไพ
คร้ันจุติจากห้วงสรวงสวรรค์ เกิดเป็นคนชนชั้นตระกูลไหน
ย่อมอายุยืนนานสำราญใจ อยู่จนวัยแก่ตายกายสำราญ
บุญกุศลที่เว้นการเข่นฆ่า ช่วยรักษาชีพไว้ไม่ประหาร
ย่อมมีบุญหนุนตนชนมาน ให้ยืนนานแก่ชราเป็นตายาย ฯ
๐ ดูก่อนศุุภมานพในโลกนี้ ย่อมยังมีคนนั้นคิดม่ั่นหมาย
ทุบตีสัตว์อื่นน้ันให้อันตราย ให้เจ็บกายบอบช้ำระกำทรวง
บาปทีทุบตีสัตว์วิบัติผล ครั้นวายชนม์ย่อมตกนรกล่วง
พ้นอุบายอุบัติเป็นสัตว์ทั้งปวง ย่อมหนักหน่วงโรคภัยเจ็บไข้เนือง
บาปที่เบียดเบียนทำสัตว์ลำบาก อาพาธมากโรคภัยเจ็บไข้เนื่อง
มีโรคามาซัดให้ขัดเคือง มีแต่เรืองป่วยไข้ไม่สบาย ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีจิตใจดีใจหาย
ใจมีเมตตาธรรมไม่ทำร้าย สัตว์ทั้งหลายให้ทุกข์ทรมาน
เห็นสัตว์ป่วยช่วยรักษาให้ืยาหยูก รักเหมือนลูกเมตตาเหมือนว่าหลาน
ครั้นเมื่อตนต้องตายชีพวายปราณ ย่อมเกิดในวิมานสำราญใจ
ครั้นจุติเป็นคนทุกหนแห่ง ย่อมแข็งแรงมีโชคไร้โรคไข้
อาพาธน้อยมิค่อยเป็นอะไร อันโรคภัยสิ่งไรมิใคร่เป็น ฯ
๐ ดุก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีโทสาใช่ว่า่เล่น
มีโทสะโกระเขาทุกเข้าเย็น ใจลุกเป็นฟืนไฟลุกไหม้ฟาง
มักหน้านิ่วคิ้วขมวดอวดเก่งกล้า เที่ยวด่าว่าโกรธไปมิใด้สร่าง
มักโมโหโกรธาออกท่าทาง มิได้ว่างเว้นไปเหมือนไฟฟอน
คร้ันตายไปเกิดในอบายแล้ว เมื่อคลาดแคล้วจากอบายมาได้ก่อน
เกิดเป็นคนผิดเผือดคนเดือดร้อน อยุ่ดงดอนเป็นคนผิดหม่นดำ ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีใจชื้นจิตชื่นฉ่ำ
มีน้ำใจเยือกเย็นเป็นประจำ ไม่ถือคำใครมาด่าทอตน
มีขันติอดทนคำคนด่า มิได้มีโทสาตอบนสนธิ์
ตายไปเกิดสรวงสวรรค์ชั้นเบื้องบน เกิดเป็นคนผิวพรรณผ่องวรรณา
อานิสงส์เว้นโกรธพิโรธร้าย มีผิวกายผ่องพักตร์เป็นนักหนา
โทสัคคีไม่แผดเผาวิญญา จึงเกิดมาผิวผ่องเป็นยองใย ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ ย่อมจะมีบางคนทนไม่ได้
เห็นท่านมีลาภยศปรากฎไกล ย่อมมีใจริษยาคิดอาธรรม์
มุ่งอิจฉาคิดร้ายทำลายเขา ใจร้อนเร่าไม่สบายให้กระสัน
เห็นเขาเสื่อมลาภยศลดลงพลัน ก็ยิ่มหยันแย้มเยาะหัวเราะเย้ย
ครั้นผู้้นันล้มตายทำลายขันธุ์ ย่อมสู่่ชั้นอบายมุขทุกข์เสวย
มาเกิดเป็นคนบ้างเหมือนอยางเคย ก็เกินเลยชาติด้อยถอยตระกูล
อันกรรมทีมีจิตริษยา ย่อมจะพายศถาให้เสื่อมสูญ
มีศักดาอันด้อยถอยประยูร ย่อมอาดูรต่ำช้าน้อยหน้าคน ฯ
๐ ดู่ก่อนศุภมานพในโลกนี้ ย่อมจะมีคนใจใฝ่กุศล
มีน้ำจิตมุทิตาประชาชน เมื่อเห็นคนได้ดีมีลาภทาน
ย่อมมีจิตยินดีและปรีดา มุทิตาโมทนาดังว่าขาน
ตายไปเกิดในสวรรค์ช้ันวิมาน ด้วยผลทานเอื้อช่วยอำนวยไป
ครั้นมาเกิดอีกทีย่อมมีหน้า มีอำนาจวาสนาศักดาใหญ่
บุญแห่งความยินดีมีน้ำใจ ย่อมเกิดได้ศักดายศถาดี ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกเรา บางคนเฝ้าเหนียวแน่นแสนตระหนี่
มิให้ทานข้าวปลาบรรดามี ไม่ให้ที่อยุ่ยังและยวดยาน
แก่สมณะชีพราหมณ์ตามที่ขอ ย่อมคอยรอแต่รับซึ่งทรัพย์สาร
คร้ันถึงคราวตัองตายชีพวายปราณ กรรมบันดาลเกิดต่ำใต้อบาย
เมื่อเกิดใหม่อยุ่ในมนุษย์โลก ย่อมเศร้าโศกอนาถาพาฉิบหาย
ย่อมเกิดมาได้ยากลำบากกาย เกิดอยู่ชายแดนดงในพงไพร
กรรมตระหนี่ถึ่เหนียวไม่เหลียวหน้า ไม่เมตตาเอ็นดูแก่ผู้ไหน
ไม่ทำทานช่วยเหลือเอื้อเฟื้อใคร ย่อมยากไร้อัตคัดสมบัติน้อย ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีทรัพย์สินสิ่งใช้สอย
ย่อมให้ข้าวน้ำไปตั้งใจคอย ทำทานบ่อยใจบุญการซุนทาน*
ให้ผ้าผ่อนหมอนมุุ้งเครื่องนุ่งห่ม ให้เตียงตั้งฟูกพรมเคหะสถาน
ให้ยอดยานหยูกยาพยาบาล หมั่นให้ทานบริจาคคนยากจน
สงเคราะห์แก่ชีบาบรรดาสงฆ์ ใจมั่นคงในคุณบุญกุศล
เมื่อตนถึงที่ตายต้องวายชนม์ ย่อมเกิดบนสรวงสวรรค์ช้ันวิมาน
คร้ันจุติเป็นคนอีกหนเล่า ย่อมเป็นเจ้าทรัพย์สินมหาศาล
บริบูรณ์ข้าทาสบริวาร มีทรัพย์สารหลายหลากอยุ่มากมูล
อันกุศลผลบุญย่อมจุนเจือ ไม่ขาดเหลือทรัพย์สินไม่สิ้นสูญ
ทรัพย์สมบัติเกิดงอกพอกไพบูลย์ ย่อมเพิ่มพูนสมบัติมากหลายหลากครัน ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีถัมมะมานะนั่น
ดื้อกระด้างถือหัตัวสำคัญ ไม่อภิวันท์ไหว้นบเคารพใคร
ไม่ลุกขึ้นต้อนรับคำนับน้อม ไม่ยินยอมให้ที่นั่งแก่คนใหญ่
ไม่หลีกทางให้ถนนแก่คนใด มีจิตใตดื้อกระด้างชอบวางตน
คร้ันตายไปเกิดในอบายแล้ว หรือคลาดแคล้งเกิดใหม่ย่อมได้ผล
เกิดตระกูลต่ำช้าทรชน เกิดเป็นคนต่ำตระกูลประยูรวงศ์
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีจิตใจไม่ลืมหลง
มักอ่อนน้อมถ่อมตนให้ต่ำลง เคารพพงศ์เผ่าผู้ควรบูชา
ย่อมต้อนรับขับสู้กับผู้ใหญ่ ย่อมลุกให้น่ังอยุ่ข้างหน้า
ย่อมหลีกให้พ้นทางหว่างมรรคา ยอมพูดจายกย่องต่อผองชน
ครันตายไปเกิดในสรวงสวรรค์ จุติพลันในตระกูลอันพูนผล
เกิดตระกูลศักดิ์สูงในฝูงชน มีไพร่พลบูชาสักการะ ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ ย่อมจะมีผู้หลบไม่พบปะ
สมณะพราหมณ์ชีมีธรรมะ ย่อมเลยละไม่ใคร่เข้าใกล้ชิด
ไม่สอบถามวิชาหาความรู้ ให้เป็นผู้รู้ชอบประกอบกิจ
ไม่หาครูผู้เฒ่าเจ้าความคิด ไม่คบหาบัณฑิตปัญญาดี
ครั้นตายไปเกิดในอบายภูมิ มาเกิดซ้ำในมนุษย์โลกนี่
ย่อมโฉดเขลาเบาเต็งอยู่เต็มที เป็นคนมีปัญญาน้อยเสื่อมถอยไปฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีใจตรงไม่หลงใหล
ชอบศึกษาความรู้่เฟื่องฟูใจ ชอบเข้าใกล้ชีบาครูอาจารย์
ชอบจดจำความรู้ที่ครุสอน ย่อมโอนอ่อนฟังวาจาท่านว่าขาน
จำเอามาปฎิบัติดัดสันดาน โดยอาการอ่อนน้อมถ่อมกายใจ
ครั้นตายไปเกิดในสรวงสวรรค์ หรือเม่ื่อพลันเกิดมาปัญญาใส
มีปัญญารู้จริงทุกสิงไป เรียนสิ่งใดได้ดีมีปัญญา ฯ
๐ ดุก่อนศุภมานพในโลกนี้ คนย่อมมีแตกต่างดุจดังว่า
เพราะกุศลผลกรรมที่ทำมา คนเป็นทายาทกรรมที่ทำไว้
ไม่มีพรหมองค์ใดสร้างให้เกิด ให้ดีเลิศเสื่อมเศร้าแก่เราได้
กรรมสร้างตนให้ผลทุกคนไป ย่อมเป็นไปตามกรรมที่ทำมา
อายุยืนอายุสั้นต้องพลันตาย สมบัติน้อยสมบัติหลายในโลกหล้า
ศักดาสูงศักดาต่ำเป็นธรรมดา เพราะแรงกรรมทำมาแต่ก่อนไร
ผิวพรรณทรามผิวพรรณดีมีไม่น้อย ตระกูลด้อยตระกูลประยูรใหญ่
ปัญญามากปัญญาน้อยต่ำต้อยไป มีโรคภัยไร้โรคสัตว์โลกเรา
เกิดแต่กรรมทำไว้ในปางก่อน กลับมาย้อนส่งผลให้ตนเล่า
อย่าสงสัยกรรมแต่งไม่แบ่งเบา กรรมมันเข้าเป็นตัวการบันดาลดล
อย่าดูหมื่นบุญกรรมว่าทำน้อย กรรมมันคอยให้เรงสำแดงผล
กรรมย่อมแต่งแตกต่างระหว่าวคน ให้มีจนดีงามไปตามกรรม
พระพุทธองค์ทรงเทศน์ถึงเหตุผล กรรมแต่งคนให้เกิดมาสูงต่ำ
ศุภมานพน่ั่งฟังพระธรรม จิตดื่มด่ำดวงใจได้ปัญญา
ศุภมานพวันทาว่าสาธุ ธรรมจักษุแจ่มสว่างกระจ่างจ้า
ได้ดวงตาเห็นธรรมฉ่ำวิญญา เป็นสัจจาจริงแท้โดยแน่นอน
เห็นหลักวิทยาศาสตร์ฉลาดเลิศ แสนประเสริฐเลิศล้ำในคำสอน
เป็นสัจจริงสิ่งนั้นนิรันดร ชั่วกัปป์กัลป์พุทธันดรดำรงไป
พระสูตรนี้มีมาในบาลี ไม่ถ้วนถี่ทีเรามากล่าวไข
พุทธศาสนิกชนใครสนใจ ควรอ่านไตรปิฎกกาธกธรรม ฯ
๐ อย่าพูดจามิจฉาทิฎฐิผิด เป็นลูกศิษย์นักปราชญ์ปัญญาต่ำ
ว่าอภิธรรมปิฎกสาวกทำ มิใช่คำของพระตถาคต
อย่าดูหมื่นอรหันต์ชั้นครุบา ที่ท่านทำสังคายนาให้ปรากฎ
อย่าเกงกว่าอรหันต์อนันตยศ ที่ท่านรจนาทำพระคัมภีร์
อย่าตรัสรู้ก่อนเกิดว่าเลิศปราชญ์ อย่าฉลาดกว่าพระชินสีห์
อย่าตู่พระพุทธพจน์จนหมดดี เป็นหลวงชีหลงสู่ประตุอบาย ฯ (๒๙๔ คำ)
* สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (สา ปุสฺสเทโว)
* ถึงโสดาบันบุคคล (โสต + อาหะ) โสต แปลว่า กระแส, อาหะ แปลว่า เข้าถึง หมายความว่าผู้เข้าาถึงกระแสสัทธรรมะ
* อตีตังสญาณ ญาณเห็นอดีตกาล
* อนาคตังสญาณ ญาณเห็นอนาคตกาล
* ปัจจุปันนังสญาณ ญาณเห็นปัจจุบันกาล
*ชนกกรรม กรรมที่นำให้เกิด
* เขตตัง กัมมัง กรรมเป็นเนื้อนา
* วิญญานัง พีชัง วิญญาณเป็นพืชพันธู์
* ตัณหังสิเนโห ตัณหาเป็นเสน่ห์ติดใจในกามคุณ
* กัมมัสสกา มีกรรมเป็นของตน
* กัมมะทายาโท มีกรรมเป็นทายาท
* กัมมะโยนี มีกรรมนำมาเกิด
* กัมมะพันธุ มีกรรมตกถึงเผ่าพันธุ์
* กัมมะปฎิสรณะ มีกรรมเป็นที่พึ่ง
* กัมมะสัตเต วิเภชเช มีกรรมจำแนกสัตว์ให้แตกต่างกัน
*ซุนทาน คือเพื่มเติมทาน ทำทานซ้ำบ่อยๆ เหมือน ซุนไฟ ใสเชื้อไฟ เป็นภาษาเก่า มักพูดเพี้ยนวา่ "ใจบุญสนุทาน"
* ถัมมะ คือ กระด้าง
* มานะ ถือตัว ถือตน
เมื่อบิดาตนตายวอดวายชนม์ แล้วเวียนวนเกิดมาเป็นหมาดำ
เมื่อตถาคตผ่านหน้าบ้านเขา จะมาเห่าไล่กัดเป็นสัตว์ต่ำ
แต่จะกลับเป็นบุญมาหนุนนำ ให้บุตรชายได้ธรรมจักษุจริง
๐ ครั้นรุ่งแจ้งแสงทองขึ้นส่องฟ้า พระตถาคตหาได้หยุดนิ่ง
เสด็จออกโปรดสัตว์ประหวัดประวิง โปรดชายหญิงผู้ที่มีปัญญา
พระเสด็จบิณฑบาตรค่อยยาตรยล พระอานนท์ตามเป็นพระปัจฉา
ถึงบ้านโตเทยยพราหมณ์ยามสุริยา ทอแสงส่องหลังคาบ้านข้างเคียง
ถึงหน้าบ้านเศรษฐีผุู้มีศักดิ์ เจอสุนัขเห่าโฮกกระโชกเสียง
พระองค์หยุดยืนจ้องแล้วมองเมียง ชำเลืองเอียงพักตร์จ้องมองประตู
เห็นสุนัขจึงทักโตเทยยพราหมณ์ แต่ก่อนยามมีชนม์เป็นคนผู้
เจ้าก็เคยด่าเราว่าน่าดู ว่าเป็นผู้ขอทานชาวบ้านกิน
วันนี้เจ้าเป็นหมาก็มาเห่า ชั่งเกลียดเรามากอยุ่ไม่รู้สิ้น
ฝ่ายสุนัขน้ันไซร้คร้ันได้ยิน ก็ผันผินหลังหันไปทันที
ศุภมานพยืนอยุ่ประตุรั้ว พ่อของตัวก็ตายกลายเป็นผี
วันนี้พระโคตมบรมชี กล่าววจึเอื่อนเอ่ยโตเทยยพราหมณ์
มาเรียกหมาเป็นพ่อเหมือนล้อเล่น หรือท่านเห็นอย่างไรจะใคร่ถาม
จึงตามหลังดำเนินค่อยเดินตาม ถึงอารามนิเวศเขตวัน
ขอพระองค์ทรงเสวยภัตตาหาร อิ่มสำราญพร้อมครบการขบฉัน
จึงเข้าไปกราบก้มบังคมคัล แล้วถามปัญหาติดในจิตใจ
ว่าเมื่อเช้าพระองค์ทรงบิณฑบาต ยุรยาตรบ้านพราหมณ์ตามวิสัย
ถึงบ้านพราหมณ์นามกรแต่ก่อนไร อันใครใครเรียกเอ่ยโตเทยยพราหมณ์
แต่บิดาข้าตายวายชีวี ถึงปีนี้ครบปีเป็นที่สาม
แต่เมื่อมีหมาดำเห่าคำราม ทรงเรียกนามโตเทยยเอ่ยทำไม
โตเทยยพราหมณ์บิดาข้าพเจ้า จะเป็นหมาที่เห่าก็หาไม่
ข้าพเจ้าข้องจิตยังติดใจ พระจงไขปัญหาเอ่ยวาที
๐ พระพุทธองค์ทรงจ้องมองมานพ พระเนตรสบตาหนุ่มน้อยเต็มที่
ศุถมานพหลบเนตรดูธรณี ดั่งสุริย์สาดแสงแทงนัยน์ตา
พระองค์ทรงเรียกว่าศุภมานพ เหมือนเคยพบเคยรักรู้จักหน้า
ทรงเรียกนามอย่างสนิทติดวาจา ดั่งบิดาเรียกบุตรประดุจกัน
พระสุรเสียงก็เสนาะไพเราะนัก เหมือนทรงรักใคร่ชิดสนิทขวัญ
ศุถมานพชื่นใจหัวใจครัน จงรักพระภควันตันอุรา
พระพทุธองค์ตรัสต่อแต่พอเหมาะ ฟังไพเราะโสตครันสุดหรรษา
ตรัสว่าโตเทยยพราหมณ์ผู้บิดา เขาเกิดมาเป็นสัตว์ปัจจุบัน
เป็นหมาดำตัวนั้นทุกวันนี้ เพราะใจมีห่วงทรัพย์สมบัตินั่น
เกิดมาเฝ้าทรัพย์สินทุกสิ่งอัน สรวงสวรรค์ก็ไม่ไปสนใจเลย
เธอไม่เชื่อตถาคตตรัสพจน์พล่อย จงค่อยค่อยพิสูจน์เถิดอย่าเปิดเผย
จับสุนัขอานน้ำให้ตามเคย ให้นอนเกยบนเตียงเยี่ยงบิดา
พรมน้ำอบน้ำหอมให้พร้อมสรรพ ให้นอนหลับบนฟูกให้สุขา
เมื่อสุนัขนิ่งระงับนอนหลับตา จงพูดจาหวานหูเหมือนผู้คน
ว่าพ่อจ๋าทรัพย์สินสิ้นทุั้งหมด ยังหายหดไม่แจ้งรู้แห่งหน
พ่อจงบอกที่ลับซ่อนทรัพย์ตน พาไปค้นให้แจ้งอยู่แห่งใด
หมาจะพาไปคุ้ยตะกุยทรัพย์ ในที่ลับอยู่โคนต้นไม้ใหญ่
ถ้าหมาพาไปค้นอยู่หนใด มิใช่ใครไหนเลยโตเทยยพราหมณ์
๐ ศุภมานพฟังไปไม่ใคร่เชื่อ แต่ก็เหลือจะคิดน้ำจิตขาม
พระโคตมศาสดาสมญานาม ว่าแจ้งสามโลกหล้ามีตาทิพย์
เมื่อเช้าที่พระองค์ทรงออกนาม หมาก็คร้ามนักหนาตาปริบปริบ
หยุดเห่าหางตกห้อยคอยงุบงิบ ไปนอนซิบซบเซาที่เตาดิน
ดั่งโจรที่รู้สึกสำนึกตัว เพราะเกรงกลัวโทษทัณฑ์หวั่นถวิล
ไม่เคยเห็นเช่นนี้ในชีวิน ดั่งหมาในได้กลิ่นพยัคฆา
ถึงอย่างไรควรไปทดลองทำ ตามถ้อยคำพระพูดพิสูจน์หมา
ถ้าหมานี้เดิมทีเป้นบิดา คงจะพาค้นทรัพย์ที่ลับลี้
จีงบังคมกราบลากลับมาบ้าน แล้วทำการโดยพลันขมันขมี
จับสุนัขดำนั้นมาทันที เอาวารีรดราดสะอาดตา
เอาน้ำสุคนธ์รินกลิ่นตระหลบ พรมน้ำอบน้ำจันทร์กฤษณา
อุ้มถนอมไว้แนบแอบอุรา แล้วค่อยพาไปนอนพักผ่อนกาย
บนเตียงนอนโตเทยย์ทีเคยนอน เคยพักผ่อนแต่กาลเนิ่นนานหลาย
เมื่อหมาหลับตานอนผ่อนสบาย เจ้าลูกชายจึงพูดพิสูจน์คำ
ว่าพ่อจ๋าทรัพย์สินสิ้นทัุ้งหมด ยังหายหดสูญไปไม่ได้ส่ำ
พ่อซ่อนไว้ที่ไหนจงได้จำ พ่อจงนำไปค้นอยู่หนใด
๐ สุนัขดำทำท่าลืมตาตื่น ลุกขึ้นยืนสะบัดขนของตนใหญ่
แล้วกระโดดเตียงผลุงมุ่งออกไป สูดกลิ่นไอตามดินดมกลิ่นทรัพย์
ไปหยุดยืนอยู่โคนต้นไม้ใหญ่ ใต้ต้นไทรร่มครึ้มดูทึมอับ
จมูกดมปถพีอันลี้ลับ ใช้เท้าจับดินคุ้ยขยุยไป
จนพบไหใบใหญ่อยู่ใต้ดิน มีแผ่นหินทับซ้อนค่อนข้างใหญ่
ศุภมานภน้ันจีงหันไป เรียกข้าไทมาขุดไม่หยุดพัก
ขุดได้โอ่งไหมาสี่ห้าไห แต่ละใบผนึกแน่นและแสนหนัก
มีเงินทองมากมายหลายหลายนัก คำนวนสักสองล้านประมาณนั้น
จึงบรรจบครบถ้วนคำนวณดู ตามที่รุ้มีแปดสิบโกฎินั่น
ศุภมานพเห็นจริงต้องนิ่งงัน ว่าหมานั่นคือว่าบิดาตน
ใจหนึ่งนึกดีใจที่ได้ทรัพย์ ที่หายกลับนับล้านประมาณผล
ใจหนึ่งนึกสังเวชทุเรศล้น ทีพ่อตนเกิดมาเป็นหมาดำ
โอ้หมานี้ใช่ใครที่ไหนเล่า คือพ่อเราที่ม้วยเคยรวยร่ำ
เมื่อตายกลับมาอยู่สู่เวรกรรม นี่พ่อทำบาปไว้อย่างไรมา
ใจหนึ่งแสนศรัทธาตถาคต รู่้แจ้งหมดสิ่งใดในโลกหล้า
ทรงทราบเรื่องลับลี้ของบิดา เกิดเป็นหมาเฝ้าทรัพย์เรื่องลับลี้
ทรงแจ้งที่ซ่อนทรัพย์อยู่ลับล้น ให้ไปค้นจำนวนครบถ้วนถึ่
ทรงรู้แจ้งประจักษ์มรรควิธี ให้หมาชี้บอกทรัพย์ที่ลับตา
ทรงทราบการเวียนว่ายเกิดตายอยู่ ของคนผุ้ทุกแห่งในแหล่งหล้า
คนไปเกิดเป็นสัตว์เปลี่ยนอัตตา ทรงได้ตาทิพย์เลิศประเสริฐตน
พระอรหันต์องค์นี้ท่านดีเลิศ อุบัติเกิดมาประจักษ์ซึ่งมรรคผล
ทรงเป็นพระนาถามหาชน สูงเลิศล้นเหนือมุนุษย์บุรุษใด
ศุุภมานพนึกระลึกถึง ยิ่งทราบซึ้งพระคุณการุณย์ใหญ่
คิดถึงคนดีชั่วเกิดทั่วไป เกิดมาในโลกนี้ทุกวี่วัน
เกิดดีงามทรามบ้างแตกต่างกัน มีหลายชั้นชายหญิงทุกสิ่งสรรพ์
บางคนอายุเล่ายืนยาวครัน บางคนอายุส้ันต้องตายพลัน
บางคนมีโรคาอาพาธมาก บางคนหากโรคน้อยค่อยค่อยหาย
บางคนผิวหยาบช้าดูน่าอาย บางคนกายผุดผ่องดังทองทา
บางคนมีศัดดายศถาต้อย บางคนลอยเลิศนักศักดากล้า
บางคนมีทรัพย์น้อยถอยเงินตรา บางคนมหาเศรษฐีมั่งมีทรัพย์
บางคนเกิดในตระกูลประยูรต่ำ บางคนล้ำเลิศสกุลประยูรสรรพ
บางคนด้อยปัญญาแสนอาภัพ บางคนกลับปรีชาปัญญางาม
คนสิบสี่สถานเห็นปานนี้ พระพรหมมีน้ำจิตคิดหยาบหยาม
พระเจ้าเหตุฉันใดจึงใจทราม พยายามสร้างคนสับสนครัน
ไปถามพระฤาษีทีมีอยุ่ ว่าเป็นครูยิ่งใหญ่ในไพรสัณฑ์
ก็ตอบไปคนละอย่างแตกต่างกัน ไม่สิ้นปัญหาแย้งยังแคลงใจ
พระพุทธโคคมบรมครู คงจะรู้แจ้งจริงทุกสิ่งใด้
ศุภมานพคิดพลันในทันใด จึงมุ่งไปถามปัญหาตถาคต
๐ ถึงพระเชตวนารามอร่ามศรี วัดเศรษฐีสร้างอร่ามงามปรากฎ
ปลูกต้นไม้หลายพันธุ์ดูหลั่นลด งามสวยสดวบุปผาสุมาลัย
หมู่วิหคนกกาเข้ามาอยุุ่ ส่งเสียงดูขันขรมร่มไม้ใหญ่
ทั้งเก้งกวางอยู่ดีไม่มีภัย น่าอาศัยร่มรื่นชื่นอารมณ์
มีพระคันธกุฎีศรีสง่า พระศาสดาอาศัยในอาศรม
พระอานนท์ปฎิบัติพัดวีลม จึงคลานเข้าบังคมบรมครู
พระศาสดาตรัสว่าศุภมานพ เธอมาพบหาเราแต่เช้าตรู่
เธอมาถามปัญหาที่น่ารู้ อันมีอยุ่ในใจหลายประการ
อันปัญหามีมากที่อยากรู้ เป็นคู่คู่เบ็ดเสร็จเจ็ดสถาน
เธอจงถามปัญหาอย่าช้านาน เราจะขานคำตอบให้ชอบใจ
ศุภมานพนึกรู้สึกฉงน พระทศพลทราบได้โดยไฉน
ว่าเรามีปัญหาค้างคาใจ อันนับได้เจ็ดคู่อยู่ในทรวง
ทราบปัญหาก่อนถามนึกขามเข็ด ว่ามีเจ็ดข้อคู่ช่างรุ้ล่วง
พระช่างทรงรู้ยิ่งสิ่งทั้งปวง ทรงมีดวงทิพย์เนตรเห็นเหตุการณ์
จึงเริ่มถามปัญหาตถาคต ตามกำหนดในใจหลายสถาน
ข้อหนึ่งคนเกิดพลันมิทันนาน ก็ถึงกาลตายดับไปฉันไว
เหตุไฉนอายุสั้นต้องพลันตาย ยิ่งบางรายตายพลันมิทันไข้
บ้างตายกลางอายุมิลุวัย ยังสดใสหนุ่มสาวย่อมเยาว์นัก
บางคนอายุยาวจนเฒ่าแก่ เป็นพ่อแม่ปู่ตาชราหนัก
บางคนโรคมากมายแทบตายชัก บางคนมักโรคน้อยค่อยสบาย
บางคนผิวพรรณคล้ำทรามขี้ริ้ว บางคนผิวพรรณเหมือนดังเดือนฉาย
บางคนศักดาต่ำต้องจำอาย บางคนกลายศักดาใหญ่กล้านัก
บางคนต้องอดอยากต้องยากจน แต่บางคนเป็นเศรษฐีอันมีศักดิ์
บางคนตระกูลทรามไม่งามพักตร์ บางคนมักตระกูลดีมีพลัง
บางคนปัญญาน้อยไม่ค่อยฉลาด บางคนเป็นนักปราชญ์ปัญญาขลัง
ข้าพระองค์สงสัยในใจจัง จะใคร่ฟังเทศน์แถลงให้แจ้งใจ ฯ
๐ จึงพระสัพพัญญูผู้รู้สิ้น ทรงแจ้งหล้าฟ้าดินสิ้นสงสัย
เห็นจุติอุบัติสัตว์ทั้วไป เพราะทรงใด้อตีตังสญาณ*ครัน
ทรงได้อนาคตังสญาณ*ยอด แจ้งตลอดสามโลกนรกสวรรค์
เห็นอุบัติสัตว์อื่นทุกคืนวัน ปัจจุบันนังสญาณ*ตระกาลไกล
เห็นสัตว์เกิดด้วยกรรมที่ทำมา อันเรียกว่าขนกกรรม*หนุนนำให้
เกิดมาดีมาชั่วอยู่ทั่วไป เพราะกรรมในอดีตปัจจุบัน
หนึ่งเขตตังกัมมัง*กรรมต้ังต้น เกิดเป็นคนเป็นสัตว์ทุกสิ่งสรรพ์
สองวิญญาณังพีชัง*วิญญาณนั้น เหมือนพืชพันธุ์เกิดมาในนากรรม
สามตัณหังสิเนโห*คือตัณหา อยากเกิดมามีชีวิตทุกเช้าค่ำ
คนเกิดมาชัดแจ้งด้วยแรงกรรม ที่กระทำไว้ก่อนน้ันย้อนมา
แต่จะตอบปัญหาว่าย่อย่อ เพียงให้พอเหมาะมั่นกับปัญหา
จะตอบกว้างขวางครันเกินปัญญา ยิ่งจะพาสงสัยไปใหญ่โต
จึงตรัสว่าเกิดมาอายุสั้น เพราะกรรมน้ันสร้างไว้อันใหญ๋โข
กัมมัสสะกา*กัมมะทายโท* กัมมะโยนี* น้ัน กัมมะพันธา*
กัมมะปฎิสรณะ* กัมมะสัตเต* วิภัชเชแยกสัตว์อันทั้วหน้า
เป็นทายาทของกรรมทีทำมา มีกรรมพากำเนิดเกิดเป็๋นคน
มีกรรมเป็นเผ่าพันธุ์พาผันไป มีผลกรรมอาศัยบุญกุศล
กรรมจำแนกสัตว์นันบันดาลดล ให้ยืนชนม์ยาวสั้นเช่นนั้นเอง
๐ ศุภมานพฟังยังสงสัย ไม่เข้าใจข้อกระทงทีตรงเผง
ไม่เคยฟังธรรมแท้มาแต่เพรง จึงวังเวงไม่ใคร่เข้าใจความ
จึงทูลพระโคตมบรมครู ข้าไม่สู้เข้าใจที่ไต่ถาม
จงขยายอรรถรสให้งดงาม ข้ายังทรามปัญญาในบาลี
๐ จึงพระภควาตถาคต ทรงเผยพจน์เทศนาว่าถ้วนถึ่
ว่าดูก่อนมานพหนุ่มคนดี ในโลกนี้คนเกิดกำเนิดมา
ย่อมฆ่าสัตว์ตัดชีวิตปลิดชีวาตม์ โดยอาฆาตดุร้ายหมายเข้นฆ่า
ให้สัตว์อื่นต้องตายวายชีวา ไร้เมตตากรุณาในจิตใจ
ด้วยปาณาติบาตพิฆาตฆ่า เป็นบาปหนาในจิตติดนิสัย
ครั้นเมื่อตนต้องตายวอดวายไป ย่อมเกิดในนรกตกอบาย
ถ้ามิเกิดในอบายตายอุบัติ เกิดเป็นสัตว์เป็นคนชนทั้งหลาย
ย่อมเกิดมาอายุสั้นต้องพลันตาย ต้องวอดวายสิ้นอายุปัจจุบัน
บาปปาณาติบาตในชาติก่อน จึงม้วยมรณ์ชีวาอายุสั้น
อันแรงกรรมทีทำไว้ก่อนนั้น เข้ามาบั่นทอนวัยไม่ยืนนาน ฯ
๐ ดูก่อนศุุภมานพในโลกนี้ บางคนมีน้ำจิตคิดสงสาร
ย่อมเกรงกลัวบาปกรรมไม่ทำการ ไม่ประหารสัตว์ตายวอดวายชนม์
ช่วยสงเคราะห์ชีพเขาให้ยาวยืน ช่วยซื้อคืนชีพไว้ใจกุศล
คร้ันเมื่อดับชีพไปวอดวายตน ย่อมเกิดบนสรวงสวรรค์อันอำไพ
คร้ันจุติจากห้วงสรวงสวรรค์ เกิดเป็นคนชนชั้นตระกูลไหน
ย่อมอายุยืนนานสำราญใจ อยู่จนวัยแก่ตายกายสำราญ
บุญกุศลที่เว้นการเข่นฆ่า ช่วยรักษาชีพไว้ไม่ประหาร
ย่อมมีบุญหนุนตนชนมาน ให้ยืนนานแก่ชราเป็นตายาย ฯ
๐ ดูก่อนศุุภมานพในโลกนี้ ย่อมยังมีคนนั้นคิดม่ั่นหมาย
ทุบตีสัตว์อื่นน้ันให้อันตราย ให้เจ็บกายบอบช้ำระกำทรวง
บาปทีทุบตีสัตว์วิบัติผล ครั้นวายชนม์ย่อมตกนรกล่วง
พ้นอุบายอุบัติเป็นสัตว์ทั้งปวง ย่อมหนักหน่วงโรคภัยเจ็บไข้เนือง
บาปที่เบียดเบียนทำสัตว์ลำบาก อาพาธมากโรคภัยเจ็บไข้เนื่อง
มีโรคามาซัดให้ขัดเคือง มีแต่เรืองป่วยไข้ไม่สบาย ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีจิตใจดีใจหาย
ใจมีเมตตาธรรมไม่ทำร้าย สัตว์ทั้งหลายให้ทุกข์ทรมาน
เห็นสัตว์ป่วยช่วยรักษาให้ืยาหยูก รักเหมือนลูกเมตตาเหมือนว่าหลาน
ครั้นเมื่อตนต้องตายชีพวายปราณ ย่อมเกิดในวิมานสำราญใจ
ครั้นจุติเป็นคนทุกหนแห่ง ย่อมแข็งแรงมีโชคไร้โรคไข้
อาพาธน้อยมิค่อยเป็นอะไร อันโรคภัยสิ่งไรมิใคร่เป็น ฯ
๐ ดุก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีโทสาใช่ว่า่เล่น
มีโทสะโกระเขาทุกเข้าเย็น ใจลุกเป็นฟืนไฟลุกไหม้ฟาง
มักหน้านิ่วคิ้วขมวดอวดเก่งกล้า เที่ยวด่าว่าโกรธไปมิใด้สร่าง
มักโมโหโกรธาออกท่าทาง มิได้ว่างเว้นไปเหมือนไฟฟอน
คร้ันตายไปเกิดในอบายแล้ว เมื่อคลาดแคล้วจากอบายมาได้ก่อน
เกิดเป็นคนผิดเผือดคนเดือดร้อน อยุ่ดงดอนเป็นคนผิดหม่นดำ ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีใจชื้นจิตชื่นฉ่ำ
มีน้ำใจเยือกเย็นเป็นประจำ ไม่ถือคำใครมาด่าทอตน
มีขันติอดทนคำคนด่า มิได้มีโทสาตอบนสนธิ์
ตายไปเกิดสรวงสวรรค์ชั้นเบื้องบน เกิดเป็นคนผิวพรรณผ่องวรรณา
อานิสงส์เว้นโกรธพิโรธร้าย มีผิวกายผ่องพักตร์เป็นนักหนา
โทสัคคีไม่แผดเผาวิญญา จึงเกิดมาผิวผ่องเป็นยองใย ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ ย่อมจะมีบางคนทนไม่ได้
เห็นท่านมีลาภยศปรากฎไกล ย่อมมีใจริษยาคิดอาธรรม์
มุ่งอิจฉาคิดร้ายทำลายเขา ใจร้อนเร่าไม่สบายให้กระสัน
เห็นเขาเสื่อมลาภยศลดลงพลัน ก็ยิ่มหยันแย้มเยาะหัวเราะเย้ย
ครั้นผู้้นันล้มตายทำลายขันธุ์ ย่อมสู่่ชั้นอบายมุขทุกข์เสวย
มาเกิดเป็นคนบ้างเหมือนอยางเคย ก็เกินเลยชาติด้อยถอยตระกูล
อันกรรมทีมีจิตริษยา ย่อมจะพายศถาให้เสื่อมสูญ
มีศักดาอันด้อยถอยประยูร ย่อมอาดูรต่ำช้าน้อยหน้าคน ฯ
๐ ดู่ก่อนศุภมานพในโลกนี้ ย่อมจะมีคนใจใฝ่กุศล
มีน้ำจิตมุทิตาประชาชน เมื่อเห็นคนได้ดีมีลาภทาน
ย่อมมีจิตยินดีและปรีดา มุทิตาโมทนาดังว่าขาน
ตายไปเกิดในสวรรค์ช้ันวิมาน ด้วยผลทานเอื้อช่วยอำนวยไป
ครั้นมาเกิดอีกทีย่อมมีหน้า มีอำนาจวาสนาศักดาใหญ่
บุญแห่งความยินดีมีน้ำใจ ย่อมเกิดได้ศักดายศถาดี ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกเรา บางคนเฝ้าเหนียวแน่นแสนตระหนี่
มิให้ทานข้าวปลาบรรดามี ไม่ให้ที่อยุ่ยังและยวดยาน
แก่สมณะชีพราหมณ์ตามที่ขอ ย่อมคอยรอแต่รับซึ่งทรัพย์สาร
คร้ันถึงคราวตัองตายชีพวายปราณ กรรมบันดาลเกิดต่ำใต้อบาย
เมื่อเกิดใหม่อยุ่ในมนุษย์โลก ย่อมเศร้าโศกอนาถาพาฉิบหาย
ย่อมเกิดมาได้ยากลำบากกาย เกิดอยู่ชายแดนดงในพงไพร
กรรมตระหนี่ถึ่เหนียวไม่เหลียวหน้า ไม่เมตตาเอ็นดูแก่ผู้ไหน
ไม่ทำทานช่วยเหลือเอื้อเฟื้อใคร ย่อมยากไร้อัตคัดสมบัติน้อย ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีทรัพย์สินสิ่งใช้สอย
ย่อมให้ข้าวน้ำไปตั้งใจคอย ทำทานบ่อยใจบุญการซุนทาน*
ให้ผ้าผ่อนหมอนมุุ้งเครื่องนุ่งห่ม ให้เตียงตั้งฟูกพรมเคหะสถาน
ให้ยอดยานหยูกยาพยาบาล หมั่นให้ทานบริจาคคนยากจน
สงเคราะห์แก่ชีบาบรรดาสงฆ์ ใจมั่นคงในคุณบุญกุศล
เมื่อตนถึงที่ตายต้องวายชนม์ ย่อมเกิดบนสรวงสวรรค์ช้ันวิมาน
คร้ันจุติเป็นคนอีกหนเล่า ย่อมเป็นเจ้าทรัพย์สินมหาศาล
บริบูรณ์ข้าทาสบริวาร มีทรัพย์สารหลายหลากอยุ่มากมูล
อันกุศลผลบุญย่อมจุนเจือ ไม่ขาดเหลือทรัพย์สินไม่สิ้นสูญ
ทรัพย์สมบัติเกิดงอกพอกไพบูลย์ ย่อมเพิ่มพูนสมบัติมากหลายหลากครัน ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีถัมมะมานะนั่น
ดื้อกระด้างถือหัตัวสำคัญ ไม่อภิวันท์ไหว้นบเคารพใคร
ไม่ลุกขึ้นต้อนรับคำนับน้อม ไม่ยินยอมให้ที่นั่งแก่คนใหญ่
ไม่หลีกทางให้ถนนแก่คนใด มีจิตใตดื้อกระด้างชอบวางตน
คร้ันตายไปเกิดในอบายแล้ว หรือคลาดแคล้งเกิดใหม่ย่อมได้ผล
เกิดตระกูลต่ำช้าทรชน เกิดเป็นคนต่ำตระกูลประยูรวงศ์
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีจิตใจไม่ลืมหลง
มักอ่อนน้อมถ่อมตนให้ต่ำลง เคารพพงศ์เผ่าผู้ควรบูชา
ย่อมต้อนรับขับสู้กับผู้ใหญ่ ย่อมลุกให้น่ังอยุ่ข้างหน้า
ย่อมหลีกให้พ้นทางหว่างมรรคา ยอมพูดจายกย่องต่อผองชน
ครันตายไปเกิดในสรวงสวรรค์ จุติพลันในตระกูลอันพูนผล
เกิดตระกูลศักดิ์สูงในฝูงชน มีไพร่พลบูชาสักการะ ฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ ย่อมจะมีผู้หลบไม่พบปะ
สมณะพราหมณ์ชีมีธรรมะ ย่อมเลยละไม่ใคร่เข้าใกล้ชิด
ไม่สอบถามวิชาหาความรู้ ให้เป็นผู้รู้ชอบประกอบกิจ
ไม่หาครูผู้เฒ่าเจ้าความคิด ไม่คบหาบัณฑิตปัญญาดี
ครั้นตายไปเกิดในอบายภูมิ มาเกิดซ้ำในมนุษย์โลกนี่
ย่อมโฉดเขลาเบาเต็งอยู่เต็มที เป็นคนมีปัญญาน้อยเสื่อมถอยไปฯ
๐ ดูก่อนศุภมานพในโลกนี้ บางคนมีใจตรงไม่หลงใหล
ชอบศึกษาความรู้่เฟื่องฟูใจ ชอบเข้าใกล้ชีบาครูอาจารย์
ชอบจดจำความรู้ที่ครุสอน ย่อมโอนอ่อนฟังวาจาท่านว่าขาน
จำเอามาปฎิบัติดัดสันดาน โดยอาการอ่อนน้อมถ่อมกายใจ
ครั้นตายไปเกิดในสรวงสวรรค์ หรือเม่ื่อพลันเกิดมาปัญญาใส
มีปัญญารู้จริงทุกสิงไป เรียนสิ่งใดได้ดีมีปัญญา ฯ
๐ ดุก่อนศุภมานพในโลกนี้ คนย่อมมีแตกต่างดุจดังว่า
เพราะกุศลผลกรรมที่ทำมา คนเป็นทายาทกรรมที่ทำไว้
ไม่มีพรหมองค์ใดสร้างให้เกิด ให้ดีเลิศเสื่อมเศร้าแก่เราได้
กรรมสร้างตนให้ผลทุกคนไป ย่อมเป็นไปตามกรรมที่ทำมา
อายุยืนอายุสั้นต้องพลันตาย สมบัติน้อยสมบัติหลายในโลกหล้า
ศักดาสูงศักดาต่ำเป็นธรรมดา เพราะแรงกรรมทำมาแต่ก่อนไร
ผิวพรรณทรามผิวพรรณดีมีไม่น้อย ตระกูลด้อยตระกูลประยูรใหญ่
ปัญญามากปัญญาน้อยต่ำต้อยไป มีโรคภัยไร้โรคสัตว์โลกเรา
เกิดแต่กรรมทำไว้ในปางก่อน กลับมาย้อนส่งผลให้ตนเล่า
อย่าสงสัยกรรมแต่งไม่แบ่งเบา กรรมมันเข้าเป็นตัวการบันดาลดล
อย่าดูหมื่นบุญกรรมว่าทำน้อย กรรมมันคอยให้เรงสำแดงผล
กรรมย่อมแต่งแตกต่างระหว่าวคน ให้มีจนดีงามไปตามกรรม
พระพุทธองค์ทรงเทศน์ถึงเหตุผล กรรมแต่งคนให้เกิดมาสูงต่ำ
ศุภมานพน่ั่งฟังพระธรรม จิตดื่มด่ำดวงใจได้ปัญญา
ศุภมานพวันทาว่าสาธุ ธรรมจักษุแจ่มสว่างกระจ่างจ้า
ได้ดวงตาเห็นธรรมฉ่ำวิญญา เป็นสัจจาจริงแท้โดยแน่นอน
เห็นหลักวิทยาศาสตร์ฉลาดเลิศ แสนประเสริฐเลิศล้ำในคำสอน
เป็นสัจจริงสิ่งนั้นนิรันดร ชั่วกัปป์กัลป์พุทธันดรดำรงไป
พระสูตรนี้มีมาในบาลี ไม่ถ้วนถี่ทีเรามากล่าวไข
พุทธศาสนิกชนใครสนใจ ควรอ่านไตรปิฎกกาธกธรรม ฯ
๐ อย่าพูดจามิจฉาทิฎฐิผิด เป็นลูกศิษย์นักปราชญ์ปัญญาต่ำ
ว่าอภิธรรมปิฎกสาวกทำ มิใช่คำของพระตถาคต
อย่าดูหมื่นอรหันต์ชั้นครุบา ที่ท่านทำสังคายนาให้ปรากฎ
อย่าเกงกว่าอรหันต์อนันตยศ ที่ท่านรจนาทำพระคัมภีร์
อย่าตรัสรู้ก่อนเกิดว่าเลิศปราชญ์ อย่าฉลาดกว่าพระชินสีห์
อย่าตู่พระพุทธพจน์จนหมดดี เป็นหลวงชีหลงสู่ประตุอบาย ฯ (๒๙๔ คำ)
* สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (สา ปุสฺสเทโว)
* ถึงโสดาบันบุคคล (โสต + อาหะ) โสต แปลว่า กระแส, อาหะ แปลว่า เข้าถึง หมายความว่าผู้เข้าาถึงกระแสสัทธรรมะ
* อตีตังสญาณ ญาณเห็นอดีตกาล
* อนาคตังสญาณ ญาณเห็นอนาคตกาล
* ปัจจุปันนังสญาณ ญาณเห็นปัจจุบันกาล
*ชนกกรรม กรรมที่นำให้เกิด
* เขตตัง กัมมัง กรรมเป็นเนื้อนา
* วิญญานัง พีชัง วิญญาณเป็นพืชพันธู์
* ตัณหังสิเนโห ตัณหาเป็นเสน่ห์ติดใจในกามคุณ
* กัมมัสสกา มีกรรมเป็นของตน
* กัมมะทายาโท มีกรรมเป็นทายาท
* กัมมะโยนี มีกรรมนำมาเกิด
* กัมมะพันธุ มีกรรมตกถึงเผ่าพันธุ์
* กัมมะปฎิสรณะ มีกรรมเป็นที่พึ่ง
* กัมมะสัตเต วิเภชเช มีกรรมจำแนกสัตว์ให้แตกต่างกัน
*ซุนทาน คือเพื่มเติมทาน ทำทานซ้ำบ่อยๆ เหมือน ซุนไฟ ใสเชื้อไฟ เป็นภาษาเก่า มักพูดเพี้ยนวา่ "ใจบุญสนุทาน"
* ถัมมะ คือ กระด้าง
* มานะ ถือตัว ถือตน
